Mitoloxía

Un mito é un relato que se refire a deuses ou seres superiores. Os protagonistas son deuses ou heroes que levan a cabo accións fabulosas ou tamén os seres semidivinos ou inferiores.

A mitoloxía designa un conxunto de mitos que un pobo creou; é tamén o estudo dos mitos.

A mitoloxía galega é o conxunto de crenzas populares procedentes dos distintos pobos e culturas.

Na nosa literatura popular existen vestixios dunha mitoloxía precristiá, crenzas vellas que foron transmitidas de xeración en xeración. Vicente Risco agrupábaas en: restos de cultos pagáns e seres míticos.

Restos de cultos pagáns

• Montes e penedos (o seu valor máxico vén da súa permanencia no tempo).
• As augas (convértense en seres vivos poderosos).
• O lume (é un ser vivo que ten poder protector).
• Os astros (a Lúa relacionada coa muller, coa terra e coa auga; o Sol coa masculinidade, de aí o nome Lourenzo).
• Animais (a serpe e o lobo asócianse co mal).

Seres míticos

• Os mouros (atribúeselles a construción de castelos e castros, viven de noite).
• As donas, doncelas ou mouras (aparecen nos ríos e fontes peiteando os seus cabelos loiros).
• O trasno (un diaño inofensivo e burlón que gasta bromas).
• Os nubeiros (causan os fenómenos meteorolóxicos).

Mito cosmogónico

O mito cosmogónico é o que tenta explicar simbolicamente a creación do mundo, as orixes do universo e do home.

Lingüística

Unidades da lingua

• O fonema (é a unidade máis pequena da lingua, non ten significado. Permite diferenciar palabras e pódense pronunciar, ten realización fonética. Ex.: /P/).
• O monema (é a unidade lingüística superior ao fonema e ten significado. Podemos diferenciar:
  • O lexema (contén o significado léxico. Ex.: art-ista).
  • O morfema (contén o significado gramatical. Ex.: art-ista).
• A palabra (é a unidade lingüística formada por:
  • Un monema (Ex.: so, chocolate -lexemas-; en, por -morfemas-).
  • Varios monemas (Ex.: cantante -lexema + morfema-).
• A frase (é unha unidade lingüística con sentido que cumpre unha determinada función).
• A oración (é a unidade lingüística con sentido completo. Características:
  • Autosuficiencia semántica (posuír sentido completo).
  • Autosuficiencia sintáctica (non desempeñar ningunha función dentro doutra oración).
  • Entoación propia (estar separada entre dúas pausas que se representan con signos de puntuación).
  A oración consta dun suxeito e predicado ou verbo.
• O enunciado (é unha unidade lingüística capaz de expresar unha mensaxe completa nun contexto determinado. Ten sentido completo, é independente e ten entoación propia).
• O texto (é a unidade máis ampla e está constituída de xeito inmediato por unha ou varias oracións).

Propiedades do Texto

A adecuación

Consiste na elección da variedade lingüística axeitada ás situacións comunicativas. Non escribimos igual unha mensaxe de móbil que unha carta para as nosas amizades. Debemos aprender a seleccionar o rexistro adecuado en cada situación comunicativa. Dous tipos de rexistro:

• Rexistro informal (utilizado na vida cotiá con amizades e persoas de confianza).
• Rexistro formal (empregado nas conferencias, telexornais… é o que debemos usar nos traballos).

Características dos rexistros

• Rexistro Formal:
  • Información seleccionada e organizada.
  • Corrección morfosintáctica.
  • Tecido sintáctico ben construído con oracións.
  • Riqueza léxica con sinónimos.
  • Léxico preciso.
  • Ton impersoal e distante, tratamento de vostede.
• Rexistro Informal:
  • Adoita repetirse información.
  • Problemas de concordancia e oracións sen rematar.
  • Abuso das coordinadas con ‘e’.
  • Léxico repetitivo.
  • Utilización de palabras ‘comodín’, frases feitas…
  • Ton próximo aos interlocutores, tratamento de ti, diminutivos, interrogacións…

A coherencia

É a selección e organización da información que debe ter sentido, e para ser coherente debe cumprir:

• Ten que tratar do mesmo tema.
• Ser completa e suficiente.
• Non pode ser redundante, non podemos repetir.
• Non pode ser contraditoria.
• Organizada de xeito lóxico agrupando ideas en parágrafos.
• Debe ser clara de xeito comprensible.

Debemos empregar un léxico preciso, evitando palabras que non acheguen información. Hai que corrixir:

• Circunloquios (uso de varias palabras para expresar unha idea que se podería dicir cunha soa).
• Sinónimos consecutivos (dan a sensación de que posuímos coñecementos ao encadear termos co mesmo significado).
• Redundancias (emprego innecesario de palabras para completar outra. Ex.: Subir arriba).

A cohesión

É a propiedade mediante a cal se relacionan os diversos elementos que ten un texto. Mecanismos de cohesión:

• A cohesión léxica:
  • Repetición das mesmas palabras.
  • Sinonimia e antonimia.
  • Substitución pronominal e adverbial.
  • Elipse: supresión dalgún elemento.
• A cohesión gramatical (elementos que marcan as relacións entre enunciados, oracións e parágrafos. Os principais son os conectores e a puntuación).

A gramaticalidade

Consiste en escribir un texto cos signos de puntuación, boa gramática, etc.

Puntuación

O punto

É o signo que se encarga de pechar unidades sintácticas con sentido completo. Tres clases:

• Punto e seguido (delimita oracións relacionadas semanticamente).
• Punto e á parte (separa parágrafos de distintos temas).
• Punto final (colócase ao rematar o texto).

Tamén se usa o punto:

• Despois das abreviaturas.
• Nas indicacións horarias, que tamén se poden pór os dous puntos.
• Nas cantidades de máis de 4 cifras.

Non se usa o punto:

• Nos símbolos do SI.
• Nas cifras que indican anos.
• Nas cantidades formadas por 4 cifras.
• Na enumeración de páxinas.
• Ao final dun título ou pés de foto.
• Despois dos signos de interrogación, exclamación, coma, punto e coma, puntos suspensivos nin das abreviaturas.

A coma

É moi importante o seu emprego, dado que podemos variar o seu significado na oración. Sepáranse con comas:

• Os vocativos. Ex.: Sabela, mira para aquí.
• Expresións colocadas ao principio. Ex.: Para comezar, …
• Os elementos dunha enumeración.
• As oracións subordinadas. Ex.: Chovía a mares, pero non chegou con paraugas.
• Onde o verbo está omitido. Ex.: Comprou as xoubas a 5 euros e os xurelos, a 6.
• O lugar e data en cartas ou documentos. Ex.: Loureza, 15 de outubro de 2013.

Escríbense entre comas:

• As aclaracións. Ex.: Pasadomañá, venres, …
• Expresións explicativas como por exemplo, ou sexa, é dicir…
• Os vocativos cando están no medio da oración.
• Os adverbios e locucións adverbiais cun valor de incisos. Ex.: Estabamos na reunión e, de súpeto, …

Non se usa a coma:

• Nas enumeracións con conxuncións ‘e’, ‘nin’, ‘ou’… (se se repiten, poden usarse).
• Antes da abreviatura ‘etc.’ nas enumeracións.

O punto e coma

Marca unha pausa maior ca da coma e menor ca do punto. Emprégase en:

• Para separar series de elementos que xa teñen comas. Ex.: Para xantar comemos sopa, carne ao caldeiro e queixo; na cea, perixe e froita.
• En oracións consecutivas e causais.

Os dous puntos

Úsanse en:

• Antes das enumeracións.
• Antes das citas textuais.
• Despois dos saúdos das cartas.
• Antes dunha oración que explica ou confirma o que se dixo antes.
• Nas indicacións horarias para separar horas dos minutos.
• Despois de expresións do tipo por exemplo, en resumo… (aínda que tamén se adoita usar a coma).

Os puntos suspensivos

Indican un corte no discurso, é unha suspensión intencionada do sentido da oración. Úsanse para:

• Deixar inacabado un texto.
• Indicar a continuación dunha enumeración.
• Cortar unha palabra malsoante.
• Indicar diversos estados de ánimo como dúbida, medo ou sorpresa.
• Nunha cita textual, colocados entre corchetes, indican a supresión dun fragmento.

As comiñas

Empréganse para destacar unha palabra ou expresión dentro dun texto ou para diferenciar citas textuais. Úsanse para:

• Citar as palabras doutra persoa.
• Introducir alcumes.
• Destacar os titulares de noticias, de obras ou traballos.

Parénteses e corchetes

Utilízanse para intercalar aclaracións complementarias nun texto. Úsanse para:

• Delimitar incisos. Ex.: O meu alumnado (maioritariamente de ámbito rural)…
• Para enmarcar as datas ou lugares.
• Para desenvolver unha sigla ou abreviatura.

O trazo

Utilízase para:

• Intercalar explicacións ou aclaracións nun texto.
• Marcar cada unha das intervencións dos personaxes nun diálogo.
• Para expoñer unha enumeración.

Signos de interrogación (?) e exclamación (!)

Úsanse para pechar as preguntas e as exclamacións.

• Escríbense sempre pegados ás palabras.
• Poden aparecer os dous combinados (!?).
• Despois deles nunca se escribe punto.
• Se despois deles hai comiñas, ponse punto.
• Despois destes signos escríbese maiúscula.

Literatura

Orixe e significado

Orixe: LITERA, que se refire á arte de ler e escribir ben. Ata o século XVIII significaba toda obra escrita, pero a partir de aí o significado é a forma de comunicación lingüística escrita ou oral, e busca a beleza.

A linguaxe literaria

É unha serie de figuras e recursos estilísticos; estes converten a linguaxe en connotativa, que pasa a ter novo significado. Os recursos literarios poden ser fónicos, morfosintácticos ou gramaticais ou léxico-semánticos; isto afectan aos sons, á forma, á relación ou ao significado das palabras.

Recursos literarios

Recursos fónicos

Son os que afectan aos sons das palabras; destacamos os seguintes:

• Aliteración (é a repetición de sons semellantes en palabras para conseguir un efecto sonoro).
• Onomatopea (consiste na imitación de sons e ruídos; conséguese mediante a repetición de sons).

Recursos gramaticais

Son os que xogan con alterar a orde das palabras na oración, co fin de que chame a atención. Destacan:

• Hipérbato (consiste na alteración da orde lóxica das palabras na oración).
• Anáfora (repetición dunha palabra ou dun grupo delas ao inicio de varios versos dun poema).
• Paralelismo (repetición de estruturas con variacións).

Recursos semánticos

Son os que inciden sobre o significado dos vocábulos. Destacan:

• Antítese (consiste na oposición de elementos contrarios).
• Hipérbole (é unha esaxeración desmesurada).
• Metáfora (identificación entre dous elementos, un real e outro imaxinario).
• Metonimia (consiste en nomear cousas co nome doutras coas que se relacionan. A sinécdoque é un tipo de metonimia que consiste en designar o todo co nome das partes).
• Personificación (atribución de calidades propias dos seres humanos a seres animados ou inanimados).
• Símil (comparación que explica dúas realidades).

Os xéneros literarios

Son obras literarias que se agrupan segundo os trazos temáticos e formais que posúen en tres grupos:

1. A Poesía (é o conxunto de obras en que o autor expresa os seus sentimentos; caracterízase pola voz poética, ten ritmo e musicalidade. Hai diferentes formas:
   • Cantiga (composición destinada ao campo).
   • Égloga (diálogo entre pastores).
   • Elexía (poema que laia a morte de alguén).
   • Epigrama (poema breve de carácter festivo ou satírico).
   • Himno (composición patriótica de ton solemne).
   • Oda (poema longo feito en linguaxe elevada).
2. A Narrativa (comprende as obras en prosa en que un narrador conta os feitos inventados ou reais, na historia e no discurso, dun xeito determinado, protagonizados por personaxes, nun espazo e tempo concreto. Os principais:
   • O conto (é de extensión curta, con poucos personaxes, con espazo e tempo concreto e acción simple).
   • A novela (é de extensión longa, os personaxes son máis numerosos e posúen maior complexidade, presenta unha estrutura complexa).
3. O Teatro (é o conxunto das obras feitas para ser representadas por uns actores nun escenario diante do público. Os diálogos poden ser en prosa ou en verso. Distínguense tres tipos:
   • Traxedia (protagonizada por personaxes nobres que son presa de fortes paixóns e ten un remate catastrófico).
   • Comedia (os personaxes son figuras cotiás que desenvolven accións con festas ou con humor; procura o riso do espectador).
   • Drama (feito por personaxes comúns que teñen algún problema que superar, mestúrase o serio co cómico, o final adoita ser aberto).